Глоссарий

Акустика – (грек тіл. akustikós-естілетін, тыңдалатын) – дыбыс туралы ілім, яғни адам құлағымен естілетін газдардағы, сұйықтықтардағы және қатты денелердегі серпімді тербелістер мен толқындар туралы (мұндай тербелістердің жиілігі 16 гц–20 кгц диапазонында болады).
Акустикалық кері байланыс (АКБ) – аппаратураның шығуында сигналдардың акустикалық шығудан акустикалық кіріске өтуінен туындайтын кедергілер (шуыл, ысқырық және т.б.) пайда болуында байқалатын құбылыс.
Аудиометр (ауыз. "авдиометр"; лат. аudire – есту және грек. metron – өлшеу) – есту өткірлігін дәл анықтауға арналған аспап – есту өткірлігін өлшеуге арналған электроакустикалық аспап. Есту өлшенетін сигналдың табиғаты бойынша аудиометрлер тональді және сөйлеу тілдік болып бөлінеді; көбінесе олар бір аппаратта біріктіріледі.
Тональді аудиометрмен өлшеу кезінде есту өткірлігі таза (яғни синусоидальді) тондардың есту шектері бойынша анықталады; сөйлеу тілдік аудиометрімен өлшеу кезінде – есту шектері бойынша немесе сөйлеу анықтығының шектері бойынша, яғни сөйлеу сигналының айқындылығының қанағаттанарлық пайызы қамтамасыз етілетін дыбыстың ең аз қарқыны бойынша.
Естудің өлшенген шегі қалыпты есту қабілетінің орташа статистикалық шектеріне қатысты децибелмен өлшенеді. Өлшенген және қалыпты шектер арасындағы децибелдегі айырмашылық есту қабілетінің жоғалуын сандық түрде сипаттайды.
Аудиометриялық тәсіл есту қабілетінің жоғалуын физиологиялық сезім шегінің психофизикалық параметрмен өлшеу негізінде анықтау үшін қолданылады. Бұл параметр дыбыс жиілігін және оның көлемін өзгерту арқылы өлшенеді. Зерттеулер сөйлеу дыбыстарының жиілігі мен көлеміне жақын жиіліктер мен дыбыс қаттылығының дыбыстары барынша анық болатынын көрсетті.
Аудиограмма – көлденең және тік осьтері бар арнайы бланкіге енгізілген аудиометриялық зерттеулер нәтижелерінің графигі. Тік ось ДБ нПС (есту шегінен жоғары децибелдер) дыбыс деңгейіне (қарқындылығына) сәйкес келеді, көлденең осьте Гц (герцтегі) жиіліктер белгіленген. Аудиограммадағы қызыл қисық оң құлаққа, көк – солға сәйкес келеді. Құлаққаптарды пайдалана отырып жүргізілген зерттеулер мәліметтері тұтас сызықпен, ал сүйек вибраторын пайдалана отырып жүргізілген зерттеулер мәліметтері үзік сызықпен бейнеленеді. Зерттеудің қарсы көрсетілімдері мен асқынулары жоқ, есту аппаратын таңдау кезінде жүреді және әдетте 20-40 минутқа созылады
Есту мүшесін бинауральді протездеу – есту аппараттарымен (екі құлаққа да) екі жақты да протездеу.
Децибел (белдің оныншы бөлігі; дБ) – акустикалық қуат деңгейінің бірлігі. Телефонның өнертапқыштарының бірі Александр Беллдің (1847-1922) есімімен аталған. Децибелдегі дыбыс деңгейінің шкаласы жасалды.
Жайсыздық шегі – пайдаланушыда жағымсыз сезім тудыратын дыбыс қаттылығының шекті мәні; децибелмен өлшенеді. Есту аппаратының шығу дыбыстық қысымының шекті мәндерін теңшеу кезінде ескеріледі.
Жеке құлақ жапсырмасы (ЖҚЖ) - 1) құлақ қалқаны және сыртқы есту жолының бедері бойынша жасалған құлақ жапсырмасы; 2) заманауи есту мүшесін протездеудің бөлігі есту аппаратын таңдау және теңшеу кезіндегі жетістік деңгейін анықтайды. Ол құлақтың өлшеміне сәйкес бедері бойынша жасалады. BEI функциясы – пациенттің құлағының артындағы есту аппаратын бекіту; дыбысты есту аппаратынан есту жарғағына беру және тиімді дыбысталумен қамтамасыз ету; есту аппаратының кері байланысының ("ысқыру") туындауының алдын алу; сыртқы есту жолының терісін қажаудың және тітіркендірудің алдын алу.
Кохлеарлық имплантация – бұл пациенттің ішкі құлағына есту нервінің сақталған талшықтарын электрлік ынталандыру арқылы дыбыстық ақпаратты қабылдауды қамтамасыз ететін электродтар жүйесі енгізілетін хирургиялық операция. К.И. есту мүшесін протездеудің бір түрі болып табылады.
Логопедия – есту қабілеті қалыпты жағдайда сөйлеу тілінің бұзылыстары бар балаларды дамыту, тәрбиелеу, оқыту, әлеуметтік бейімдеу және қоғамға кіріктіру заңдылықтары туралы ғылым.
Олигофренопедагогика – ақыл-ойы дамымаған балаларды дамыту, тәрбиелеу, оқыту, әлеуметтік бейімдеу және қоғамға кіріктіру заңдылықтары туралы ғылым.
Өлшеу құралдарын тексеру – өлшеу құралдары сипаттамаларының белгіленген талаптарға сәйкестігін айқындау және растау мақсатында мемлекеттік метрологиялық қызмет органдары (бұған басқа да уәкілетті органдар, ұйымдар) орындайтын операциялар жиынтығы. Стандарттау, метрология және сертификаттау жөніндегі мемлекетаралық кеңес (ТМД елдері) тексерудің төмендегідей түрлерін белгіледі:
Бастапқы тексеру
Мерзімді тексеру
Кезектен тыс тексеру
Инспекциялық тексеру
Кешенді тексеру
Элементтері бойынша тексеру
Іріктеп тексеру
Сараптамалық тексеру
Біліктілікті арттыру – мамандыққа қойылатын талаптарды арттыруға немесе лауазымын жоғарылатуға байланысты білімін, іскерлігін және дағдыларын жетілдіру мақсатында кадрлар даярлау. Мамандардың біліктілігін арттырудың мақсаты мемлекеттік білім беру стандарттарының үнемі өсіп отыратын талаптарына сәйкес олардың теориялық және практикалық білімдерін жаңарту болып табылады. Біліктілікті арттыру қажеттілігіне қарай, бірақ қызметкерлердің бүкіл еңбек қызметі барысында 5 жылда кемінде 1 рет жүргізіледі. Мамандардың біліктілікті арттырудан өту мерзімділігін жұмыс беруші белгілейді. Біліктілікті арттыру мынадай оқыту түрлерін қамтиды: ғылыми-техникалық, технологиялық, әлеуметтік-экономикалық және сала, ұйым деңгейінде туындайтын басқа да проблемалар бойынша қысқа мерзімді (кемінде 72 сағат), теориялық және проблемалық семинарлар (72-ден 100 сағатқа дейін); ғылымның, техниканың, технологияның, әлеуметтік-экономикалық және кәсіптік қызмет бейіні бойынша басқа да проблемалардың өзекті мәселелерін тереңдете зерделеу үшін біліктілікті арттырудың білім беру мекемелерінде мамандарды ұзақ (100 сағаттан астам) оқыту.
Кадрларды қайта даярлау – еңбек нәтижелері мен оның мазмұнына қойылатын талаптардың өзгеруіне немесе жаңа мамандықты игеруге байланысты жаңа білімді, білік пен дағдыларды игеру мақсатында кадрларды қайта даярлау.
Мүмкіндіктері шектеулі бала (балалар) – белгіленген тәртіпте расталған, туа біткен, тұқым қуалаған, жүре пайда болған аурулардан немесе жарақаттардың салдарынан тіршілік әрекеті шектелген, дене және (немесе) психикалық кемшіліктері бар он сегіз жасқа дейінгі бала(лар).
Сөйлеу тілдік аудиометрия – адамның сөздерді әртүрлі дыбыс қаттылығында қабылдау кезінде оның түсіне алатын сөздерінің пайызын анықтауға мүмкіндік беретін, есту қабілетін диагностикалаудың субъективті тәсілі.
Есту аппараты – 1) есту қабілетінің бұзылуына байланысты адамның тіршілік әрекетінің шектелуін өтеуге арналған, жедел параметрлерін бағдарламаланатын электрондық теңшеу интерфейс құрылғысымен және басқару құрылғысымен қамтамасыз етілетін кез келген түрдегі құрал; 2) ауамен немесе сүйек арқылы дыбыс өткізу бойынша дыбыс күшейтуге арналған электрондық аспап; 3) есту қабілетінің тұрақты төмендеуі немесе мүлдем естімей қалған кезінде қолданылатын дыбыс күшейткіш аспап.
Есту мүшесін протездеу – құралдарды пайдалана отырып жоғалған есту функциясын түзету немесе ауыстыру (есту аппараттарын) арқылы естуді электроакустикалық түзету.
Сурдологиялық орталық – балалар мен ересектерді әлеуметтік оңалту мақсатында есту мүшесін протездеу арқылы есту қабілетін түзету жұмысын жүзеге асыратын емдеу-профилактикалық мекеме.
Сурдопедагогика – есту қабілетінің бұзылыстары бар (туғаннан естімейтін, нашар еститін, мүлдем естімейтін) балаларды дамыту, тәрбиелеу, оқыту, әлеуметтік бейімдеу және қоғамға кіріктіру заңдылықтары туралы ғылым.
Арнайы педагогика – физикалық немесе психикалық жетіспеушілігінің болуына байланысты тәрбиелеу мен оқытудың арнайы жеке тәсілдерін қажет ететін, мүгедектігі бар баланың өзіндік және жеке тұлғалық дамыту үдерісін басқарудың мәнін, заңдылықтарын, тенденцияларын зерттейтін ғылым.
Тифлопедагогика – көру қабілеті бұзылған (жартылай және нашар көретін, мүлдем көрмейтін, туғаннан көрмейтін) балаларды дамыту, тәрбиелеу, оқыту, әлеуметтік бейімделу және қоғамға кіріктіру заңдылықтары туралы ғылым.
Құлақ мүкістігі – есту қабілетінің жартылай жоғалуы. Құлақ мүкістігі үш түрге бөлінеді: дыбысты өткізудің бұзылысына (кондуктивтік қ.м.) байланысты, дыбысты қабылдаудың бұзылысына (сенсоневральдық қ.м.) байланысты және аралас форма. Кондуктивтік қ.м. сыртқы, ортаңғы немесе ішкі құлақтың дыбыс өткізгіш жүйесінің бұзылыстарымен байланысты, құрамына кіретіндер: сыртқы есту жолы, құлақ жарғағы, есту сүйекшелер жүйесі, ішкі құлақ сұйықтығы. Сенсоневральдық қ.м. ішкі құлақтың дыбысты қабылдау жүйесінің бұзылыстарына байланысты. Бұл жүйенің негізгі функционалды компоненттері Корти мүшесі және оның құрамына кіретін және ұлудағы сұйықтықтың ары қарай есту жүйесіне берілетін механикалық тербелістерін арнайы биоэлектрлік сигналға айналдыратын кірпікшелі жасушалар. Аралас қ.м. жоғарыда аталған екі бұзылыстың үйлесімін білдіреді.